नेपाल प्रोफाइल – टाइमलाइन
- प्रकाशित19 फरवरी 2018
मुख्य घटनाहरूको कालक्रम:
सन् १७६८ – गोरखा शासक पृथ्वीनारायण शाहले काठमाडौं माथि विजय प्राप्त गरी एकीकृत राज्यको जग बसाले ।
सन् १७९२ – तिब्बतमा चिनियाँसँग पराजित भएर नेपाली विस्तार रोकियो ।
१८१४-१६ – एंग्लो-नेपाली युद्ध; सन्धिमा परिणत हुन्छ जसले नेपालको वर्तमान सीमा निर्धारण गर्दछ।
सन् १८४६ – नेपाल राणा भनिने वंशानुगत मुख्यमन्त्रीहरूको प्रभावमा पर्छ, जसले राजतन्त्रमाथि प्रभुत्व जमाएका छन् र देशलाई बाहिरी संसारबाट अलग गरेका छन्।
सन् १९२३ – बेलायतसँगको सन्धिले नेपालको सार्वभौमिकतालाई पुष्टि गरेको छ ।
निरंकुश राजतन्त्र
सन् १९५० – भारतमा रहेका राणा विरोधी शक्तिहरूले राजासँग गठबन्धन गरे ।
सन् १९५१ – राणा शासनको अन्त्य । मुकुटको सार्वभौमिकता पुनर्स्थापित भयो र नेपाली कांग्रेस पार्टीमा राणा विरोधी विद्रोहीहरूले सरकार गठन गरे।
सन् १९५३ मा न्युजिल्यान्डका एडमन्ड हिलारी र नेपालका शेर्पा तेन्जिङ नोर्गे सगरमाथाको चुचुरोमा पुग्ने पहिलो आरोही बनेका थिए ।
सन् १९५५ – नेपाल संयुक्त राष्ट्रसंघमा सामेल भयो ।
सन् १९५५ – राजा त्रिभुवनको निधन, राजा महेन्द्र सिंहासनमा विराजमान भए ।
– 1959 – बहुदलीय संविधान पारित किया गया।
वि.सं. १९६० – बिपी कोइरालाको नेतृत्वमा नेपाली कांग्रेस पार्टी (नेकपा) ले चुनाव जितेपछि राजा महेन्द्रले सत्ता कब्जा गरी संसद्, संविधान र दलीय राजनीति निलम्बन गरे ।
सन् १९६२ – नयाँ संविधानले गैरदलीय परिषद्को व्यवस्था गरेको छ, जसलाई ‘पञ्चायत’ भनिन्छ, जसअन्तर्गत राजाले एकल शक्ति प्रयोग गर्छन् । राष्ट्र पञ्चायतको पहिलो निर्वाचन सन् १९६३ मा भएको थियो ।
१९७२ – राजा महेन्द्रको मृत्यु, वीरेन्द्रको उत्तराधिकारी।
बहुदलीय राजनीति
– 1980 – संवैधानिक जनमत संग्रह सुधार के लिए आंदोलन के बाद। थोरै बहुमत ले विद्यमान पञ्चायती व्यवस्थालाई कायम राख्ने पक्षमा छ । राजा राष्ट्रिय सभाको प्रत्यक्ष निर्वाचनको अनुमति दिन सहमत छन् – तर गैर-दलीय आधारमा।
१९८५ – नेकपाले बहुदलीय व्यवस्थाको पुनस्र्थापनाका लागि सविनय अवज्ञा अभियान सुरु ग¥यो ।
१९८६ – नेकपाले नयाँ निर्वाचन बहिस्कार ग¥यो ।
सन् १९८९ – भारतसँगको व्यापार र पारवहन विवादका कारण दिल्लीले सीमा नाकावन्दी गर्यो जसले गर्दा आर्थिक स्थिति बिग्रँदै गयो ।
सन् १९९० – नेकपा र वामपन्थी समूहहरूको समन्वयमा प्रजातन्त्र पक्षधर आन्दोलन । सडक प्रदर्शनलाई सुरक्षा बलले दमन गरे जसका कारण मृत्यु भयो र सामूहिक गिरफ्तारी भयो। अन्ततः राजा वीरेन्द्र दबाबमा झुक्छन् र नयाँ लोकतान्त्रिक संविधानका लागि सहमत हुन्छन् ।
वि.सं. २०४८ सालको पहिलो लोकतान्त्रिक निर्वाचनमा नेपाली काँग्रेसले विजय हासिल गरेको थियो । गिरिजाप्रसाद कोइराला प्रधानमन्त्री हुनुभयो ।
राजनीतिक अस्थिरता[सम्पादन गर्ने]
सन् १९९४ – कोइराला नेतृत्वको सरकार अविश्वासको प्रस्तावमा पराजित भयो । नयाँ निर्वाचनले कम्युनिस्ट सरकार गठन हुन्छ ।
1995 – कम्युनिस्ट सरकार भंग।
सन् १९९५ – एक दशकभन्दा लामो समयसम्म चलेको माओवादी विद्रोहको सुरुवात र हजारौंको ज्यान जाने गरी । विद्रोहीहरू राजतन्त्रको अन्त्य होस् भन्ने चाहन्छन् ।
सन् १९९७ – प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवाले अविश्वासको मत गुमाएपछि राजनीतिक अस्थिरता बढ्दै गयो।
सन् २००० – १० वर्षमा नवौं सरकारको नेतृत्व गर्दै जीपी कोइराला प्रधानमन्त्री बने ।
दरबार हत्याकाण्ड
सन् २००१ जुन १ – युवराज दीपेन्द्रले राजा वीरेन्द्र, रानी ऐश्वर्य र राजपरिवारका केही सदस्यको हत्या गरेका थिए । राजाका भाइ ज्ञानेन्द्रलाई राजाको मुकुट लगाइन्छ ।
२००१ जुलाई – माओवादी विद्रोहीहरूले हिंसाको अभियान लाई बढाए। प्रधानमन्त्री जीपी कोइरालाले हिंसाको विरोधमा राजीनामा दिएका छन् । त्यसपछि शेरबहादुर देउवाले नेतृत्व गरे ।
सन् २००१ नोभेम्बर – माओवादीले सरकारसँगको चार महिना लामो युद्धविराम तोड्यो, सरकारसँगको शान्ति वार्ता असफल भएको घोषणा ग¥यो । सेना र प्रहरी चौकीहरूमा समन्वित आक्रमणहरू सुरु गर्नुहोस्।
आपतकालीन अवस्था
सन् २००१ को नोभेम्बरमा चार दिनसम्म चलेको हिंसामा १०० भन्दा बढी व्यक्तिको मृत्यु भएपछि आपतकालीन अवस्था घोषणा गरिएको थियो । राजा ज्ञानेन्द्रले माओवादी विद्रोहीलाई परास्त गर्न सेनालाई आदेश दिए । त्यसपछिका महिनाहरूमा विद्रोही र सरकारी कारबाहीमा सयौं को मृत्यु भएको छ।
– 2002 मई – संसद भंग, आपातकाल की स्थिति को बढ़ाने को लेकर राजनीतिक टकराव के बीच नया चुनाव बुलाया गया। शेरबहादुर देउवाले अन्तरिम सरकारको नेतृत्व गर्दै संकटकालको घोषणा गरेका छन् ।
सन् २००२ अक्टोबर – राजा ज्ञानेन्द्रले देउवालाई बर्खास्त गरे र नोभेम्बरमा हुने निर्वाचन अनिश्चितकालका लागि स्थगित गरे ।
– 2003 जनवरी – विद्रोही, सरकार ने युद्धविराम की घोषणा की।
युद्धविरामको अन्त्य[सम्पादन गर्ने]
सन् २००३ अगष्ट – विद्रोहीहरू सरकारसँगको शान्ति वार्ताबाट पछि हटे र सात महिना लामो युद्धविराम अन्त्य गरे। त्यसपछिका महिनाहरूमा हिंसाको पुनरुत्थान र विद्यार्थी/कार्यकर्ताहरू र प्रहरीहरूबीच बारम्बार झडपहरू देखा पर्छन्।
सन् २००४ अप्रिल – नेपाल विश्व व्यापार संगठन (डब्लुटिओ) मा सामेल भयो ।
– 2004 मई – विपक्षी समूहों द्वारा लोकतंत्र पर वापसी की मांग करते हुए सड़क विरोध प्रदर्शन। राजावादी प्रधानमन्त्री सूर्यबहादुर थापाले पदबाट राजीनामा दिएका छन् ।
निरंकुश राजतन्त्र पुनस्र्थापना
सन् २००५ फेब्रुअरी – राजा ज्ञानेन्द्रले माओवादी विद्रोहीलाई परास्त गर्नुपर्ने भन्दै सरकार बर्खास्त गरे, निरंकुश राजतन्त्रको पुनस्र्थापना गरे र आपतकालीन अवस्थाको घोषणा गरे ।
सन् २००५ अप्रिल – राजा ज्ञानेन्द्रले अन्तर्राष्ट्रिय दबाबसामु झुकाए, आपतकालीन अवस्था हटाए र संसद् पुनःस्थापना गरे ।
नोभेम्बर २००५ – माओवादी विद्रोही र प्रमुख विपक्षी पार्टीहरू प्रजातन्त्र को पुनर्स्थापना को उद्देश्य ले एक कार्यक्रम मा सहमत।
सन् २००६ अप्रिल – प्रत्यक्ष शाही शासनको विरोधमा हप्तौंसम्म चलेको हिंसात्मक हडताल र प्रदर्शनपछि राजा ज्ञानेन्द्र संसद पुनस्र्थापना गर्न सहमत भए । माओवादी विद्रोहीले तीन महिनाका लागि युद्धविरामको आह्वान गरेका छन् ।
– 2006 मई – संसद ने राजा के राजनीतिक शक्तियों को रोकने के लिए सर्वसम्मति से मतदान किया। सरकारले माओवादी विद्रोहीसँग शान्ति वार्ता गरिरहेको छ ।
शान्ति सम्झौता
सन् २००६ को नोभेम्बरमा सरकारले माओवादीसँग विस्तृत शान्ति सम्झौता (सीपीए) मा हस्ताक्षर ग¥यो र एक दशक लामो द्वन्द्वको औपचारिक अन्त्य ग¥यो ।
२००७ जनवरी – माओवादी नेताहरू अस्थायी संविधानको शर्तअन्तर्गत संसद्मा प्रवेश गरे।
माओवादी सरकारमा सहभागी
अप्रिल २००७ – माओवादी अन्तरिम सरकारमा सामेल भयो, यो कदमले उनीहरूलाई राजनीतिक मूलधारमा ल्याउँदछ।
सन् २००७ सेप्टेम्बर – माओवादी विद्रोहको अन्त्यपछि राजधानीमा पहिलो पटक काठमाडौँमा तीन वटा बम आक्रमण भएको थियो ।
राजतन्त्रको अन्त्यको माग गर्दै माओवादीले अन्तरिम सरकार छाडेको थियो । मंसिरमा हुने संविधानसभाको निर्वाचन स्थगित भएको छ ।
राजतन्त्रको अन्त्य
डिसेम्बर २००७ – संसदले माओवादीहरूसँग शान्ति सम्झौताको एक भागको रूपमा राजतन्त्रको उन्मूलनलाई अनुमोदन गर् यो, जो सरकारमा पुन: सामेल हुन सहमत भए।
सन् २००८ को जनवरी – दक्षिणी तराईको समथर भूभागमा शृङ्खलाबद्ध बम विष्फोटहुँदा दर्जनौंको मृत्यु भयो र घाइते भए, जहाँ अधिकारकर्मीहरूले क्षेत्रीय स्वायत्तताको माग गर्दै आएका थिए।
सन् २००८ अप्रिल – पूर्वमाओवादी विद्रोहीहरूले नयाँ संविधान सभाको चुनावमा सबैभन्दा ठूलो सङ्ख्यामा सिट जिते, तर पूर्ण बहुमत प्राप्त गर्न असफल भए।
सन् २००८ मे – नेपाल गणतन्त्र बन्यो ।
सन् २००८ जुन २००८ – माओवादी मन्त्रीहरूले अर्को राज्य प्रमुख कसलाई बनाउने भन्ने विवादमा क्याबिनेटबाट राजीनामा दिए।
सन् २००८ जुलाई – रामवरण यादव नेपालको पहिलो राष्ट्रपति बने ।
सन् २००८ अगष्ट – माओवादी नेता पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ ले गठबन्धन सरकार गठन गरे, जसमा नेपाली कांग्रेस प्रतिपक्षमा गयो ।
माओवादीले सरकार छाडे
सन् २००९ मे २००९ – पूर्व विद्रोही लडाकुहरूलाई सेनामा समायोजन गर्ने विषयमा राष्ट्रपति यादवसँग विवाद भएपछि प्रधानमन्त्री प्रचण्डले राजीनामा दिए।
2009 मे – बेलायतले बेलायती सेनामा कम्तीमा चार वर्ष सेवा गरेका गोर्खा सैनिकलाई बेलायतमा बसोबास गर्न दिने घोषणा गरेको छ ।
डिसेम्बर २००९ – सुदूर पश्चिममा माओवादी नेतृत्वको भूमि हडपेपछि भएको झडपमा चार जनाको मृत्यु भयो, जसले शान्ति प्रक्रियाको डर लाई बढावा दियो।
संविधान माथिको गतिरोध
सन् २०१० मे २०१० – संविधानसभाले संविधान निर्माणको समयावधि थप गर्ने निर्णय ग¥यो।
– 2011 जनवरी – संयुक्त राष्ट्र ने अपनी शांति निगरानी मिशन को समाप्त किया।
2012 जेठ – संविधानको मस्यौदा तयार गर्न नसकेपछि संविधानसभा विघटन भएको छ ।
2013 नोभेम्बर – वामपन्थी नेपाली कांग्रेसले दोस्रो संविधान सभाको निर्वाचनमा विजय हासिल गर्दै पूर्वमाओवादीलाई तेस्रो स्थानमा धकेलेको छ र कुनै पनि दललाई बहुमत प्राप्त गर्न सकेको छैन ।
2014 नेपाली काँग्रेसका नेता सुशील कोइराला संसदीय समर्थन प्राप्त गरी प्रधानमन्त्रीमा निर्वाचित हुनुभएको छ ।
2014 सगरमाथामा हिमपहिरोमा परेर १६ जना नेपाली शेर्पा गाइडको मृत्यु भएको छ ।
2014 नेपाल र भारतबीच नेपालको अरुण नदीमा एक अर्ब अमेरिकी डलरको जलविद्युत् आयोजना निर्माण गर्ने सम्बन्धी सम्झौतामा हस्ताक्षर भएको छ ।
2015 अप्रिल – काठमाडौं र आसपासका क्षेत्रमा गएको ७.८ म्याग्निच्यूडको भूकम्पमा परी आठ हजारभन्दा बढी को मृत्यु भएको छ ।
ऐतिहासिक संविधान
2015 सेप्टेम्बर – प्रदर्शनका क्रममा ४० जनाभन्दा बढीको ज्यान गएपछि मतदानमा ढिलाइ गर्न आह्वान गरिए पनि संसद्ले नेपाललाई धर्मनिरपेक्ष राष्ट्रका रूपमा परिभाषित गर्ने ऐतिहासिक संविधान पारित ग¥यो ।
2015 अक्टोबर – के.पी.प्रसाद नयाँ संविधान अन्तर्गत निर्वाचित हुने पहिलो प्रधानमन्त्री बने।
2016 फेब्रुअरी – भारतको आंशिक समर्थन प्राप्त जातीय अल्पसङ्ख्यक मधेसी समुदायले नयाँ संविधानको विरोधमा ६ महिनादेखि जारी नाकाबन्दी अन्त्य गरेपछि सरकारले इन्धनको रासन हटाएको छ ।
2016 जुलाई – माओवादी पार्टी सत्ता गठबन्धनबाट बाहिरियो । प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले संसदमा अविश्वासको प्रस्ताव अघि नै राजीनामा दिएका छन् ।
2016 काठमाडौं – नेकपा माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ दोस्रो पटक प्रधानमन्त्रीमा निर्वाचित भएका छन् ।
2017 अप्रिल – गृहयुद्धका क्रममा १५ वर्षीया बालिकाको हत्या गरेको अभियोगमा तीन जना पूर्व सैनिकलाई दोषी ठहर गरिएको छ भने पहिलो पटक सेनाका बहालवाला वा पूर्व सदस्यलाई द्वन्द्वसँग सम्बन्धित अपराधमा दोषी ठहर गरिएको छ ।
चीन र नेपालले पहिलो पटक संयुक्त सैन्य अभ्यास गर्ने भएका छन् ।
2017 गत अप्रिलमा भएको आलोपालो सहमतिअनुसार कांग्रेस नेता शेरबहादुर देउवाले पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’लाई हटाएर २०७४ फागुनमा हुने निर्वाचनसम्म कालागि प्रधानमन्त्री नियुक्त गरेका थिए ।
Nepal History | Brief Introduction & Timeline History of Nepal – Nepal Tours (gonepaltours.com)
Timeline of Nepalese history – Wikipedia
TIMELINE: Milestones in political history of Nepal | Reuters
